ਅਗਾਜ਼ ਹੀ ਅਗਾਜ਼
ਵਾਟਾਂ ਲੰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਛਾਈ ਧੁੰਦ ਹੋਰ ਹੈ,
ਤੇਰਾ ਹੀ ਆਸਰਾ ਤੇ ਤੇਰੀ ਹੀ ਲੋਰ ਹੈ।
ਇਹਨਾਂ ਲੰਮੇ ਪੈਂਡਿਆਂ ਦਾ ਤੂੰ ਹੀ ਸਹਾਰਾ ਹੈ,
ਤੂੰ ਹੀ ਓੁਰਲਾ ਤੇ ਤੂੰ ਹੀ ਪਰਲਾ ਕਿਨਾਰਾ ਹੈ।
ਤੂੰ ਹੀ ਸਾਰੀ ਚੁੱਪ ਅਤੇ ਤੂੰ ਹੀ ਅਵਾਜ਼ ਹੈਂ,
ਅੰਤ ਤੇਰਾ ਲੱਭਦਾ ਨਾ, ਬਸ ਅਗਾਜ਼ ਹੀ ਅਗਾਜ਼ ਹੈਂ।
ਗੁਰੂ ਦੱਸੇ ਰਾਹਾਂ ਤੇ ਤੁਰਨਾ ਮੈਂ ਲੋਚਦਾ,
ਪੜ੍ਹ ਪੜ੍ਹ ਬਾਣੀ ਮੈਂ ਅਦਰ ਹੀ ਖੋਜਦਾ।
ਭਰਮਾਂ ਦੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਫੇਰਨੀ ਮਧਾਣੀ ਮੈਂ,
ਹੋ ਰਿਹਾ ਹਾਂ “ਅਜ਼ਾਦ”, ਪੜ੍ਹ ਪੜ੍ਹ ਬਾਣੀ ਮੈਂ।
– ਗੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਜ਼ਾਦ
ਗੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਜ਼ਾਦ ਦੀ ਕਵਿਤਾ “ਅਗਾਜ਼ ਹੀ ਅਗਾਜ਼” ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਤਮਕ ਸਫਰ ਦੀ ਗੂੰਜ ਹੈ। ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਰੂਹਾਨੀ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਅਜੇਹੀ ਹੈ:
ਪਹਲਾ ਬੰਦ
“ਵਾਟਾਂ ਲੰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਛਾਈ ਧੁੰਦ ਹੋਰ ਹੈ,
ਤੇਰਾ ਹੀ ਆਸਰਾ ਤੇ ਤੇਰੀ ਹੀ ਲੋਰ ਹੈ।”
ਇਸ ਬੰਦ ਵਿਚ ਕਵੀ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਵਾਟਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਧੁੰਦਾਨਲੇ ਹਾਲਾਤ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਆਸਰਾ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਸਹਾਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। “ਆਸਰਾ” ਤੇ “ਲੋਰ” ਰੂਹ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਰੱਬੀ ਮਿਹਰ ਨਾਲ ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਦੂਜਾ ਬੰਦ
“ਇਹਨਾਂ ਲੰਮੇ ਪੈਂਡਿਆਂ ਦਾ ਤੂੰ ਹੀ ਸਹਾਰਾ ਹੈ,
ਤੂੰ ਹੀ ਓਰਲਾ ਤੇ ਤੂੰ ਹੀ ਪਰਲਾ ਕਿਨਾਰਾ ਹੈ।”
ਇਸ ਬੰਦ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦੋ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪੱਖ—ਜਨਮ ਅਤੇ ਮੌਤ—ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਦੋਵੇਂ ਕਿਨਾਰੇ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਕਵੀ ਉਸਦੀ ਸਰਵਸ਼ਕਤੀਮਾਨਤਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰੂਹਾਨੀ ਪੈਂਡੇ ‘ਚ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਭੂ ਹੀ ਹੈ।
ਤੀਜਾ ਬੰਦ
“ਤੂੰ ਹੀ ਸਾਰੀ ਚੁੱਪ ਅਤੇ ਤੂੰ ਹੀ ਅਵਾਜ਼ ਹੈਂ,
ਅੰਤ ਤੇਰਾ ਲੱਭਦਾ ਨਾ, ਬਸ ਅਗਾਜ਼ ਹੀ ਅਗਾਜ਼ ਹੈਂ।”
ਇਸ ਬੰਦ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਰੱਬ ਦੇ ਅਨੰਤ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰੱਬ ਚੁੱਪ ਵਿਚ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਵੀ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ—ਨਿਰਵਾਣ ਅਤੇ ਨਾਦ ਵਿੱਚ। ਅੰਤਹੀਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਜਾਣਨਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਰੱਬ ਸਿਰਫ਼ ਅਗਾਜ਼ ਹੈ—ਇੱਕ ਅਨੰਤ ਸ਼ੁਰੂਆਤ।
ਚੌਥਾ ਬੰਦ
“ਗੁਰੂ ਦੱਸੇ ਰਾਹਾਂ ਤੇ ਤੁਰਨਾ ਮੈਂ ਲੋਚਦਾ,
ਪੜ੍ਹ ਪੜ੍ਹ ਬਾਣੀ ਮੈਂ ਅਦਰ ਹੀ ਖੋਜਦਾ।”
ਇਸ ਬੰਦ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਤੁਰਨ ਦੀ ਇਛਾ ਜਤਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹ ਕੇ, ਕਵੀ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਭਿੰਨ ਪੜਾਅ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਰੂਹਾਨੀ ਪੱਖ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਵਾਂ ਬੰਦ
“ਭਰਮਾਂ ਦੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਫੇਰਨੀ ਮਧਾਣੀ ਮੈਂ,
ਹੋ ਰਿਹਾ ਹਾਂ “ਅਜ਼ਾਦ”, ਪੜ੍ਹ ਪੜ੍ਹ ਬਾਣੀ ਮੈਂ।”
ਇਹ ਬੰਦ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਸਾਰ ਹੈ। ਕਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਉਹ ਭਰਮਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ “ਅਜ਼ਾਦ” ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। “ਮਧਾਣੀ” ਭਰਮਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸਾਰਥਕਤਾ
ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸੰਦੇਸ਼ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹਰ ਚੁਣੌਤੀ ਵਿੱਚ ਰੱਬ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਆਤਮਕ ਮਾਰਗ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਭਰਮਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦਿਲਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਲਈ, ਕਵੀ ਨੇ ਸਾਫ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬ ਅੰਤ ਨਹੀਂ, ਸਿਰਫ਼ ਅਗਾਜ਼ ਹੈ—ਇੱਕ ਅਨੰਤ ਯਾਤਰਾ।
Author: khireyapunjab
ਸ੍ਰ. ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੇਮੀ (ਐਡੀਟਰ ਖਿੜਿਆ ਪੰਜਾਬ) ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਪੇਪਰ 1969 ਵਿੱਚ ਬਾਜ਼ਾਰ ਕਾਠੀਆਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਖਿੜਿਆ ਪੰਜਾਬ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਖਾਲੜਾ ਮੰਡੀ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ । ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਮਹੀਨਾਵਾਰੀ ਪੇਪਰ ਸ੍ਰ. ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ (ਮਰਹੂਮ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪੰਜਾਬ) ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿਉਂ ਕਿ ਉਹ ਗਿੱਲ ਜੀ ਨਾਲ ਪਰਸਨਲ ਪੀ. ਏ. ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਚਰੇ ਸਨ । ਅਸੀ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਖਿੜਿਆ ਪੰਜਾਬ ਯੂ ਟਿਊਬ ਚੈਨਲ ਚਲਾ ਰਹੇ ਸੀ । ਹੁਣ ਪਿਤਾ ਜੀ ਵਲੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਨਿਊਜ਼ ਪੇਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਆਨਲਾਈਨ ਚਾਲੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਸਹਾਈ ਹੋਵੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਬੱਲ ਬਖਸ਼ੇ ।
